Целта на чувањето на зеленчукот и овошјето е тоа да се користи или консумира во свежа состојба во што подолг временски период.
Затоа е многу важно да се намалат загубите уште во текот на бербата, правилно да се пакува зеленчукот и да се складира во најоптимални услови, така што во текот на чувањето промените врз самиот плод да се сведени на минимум, а со тоа ќе се остварат поголеми добивки.
Должината на квалитетот и чувањето на зеленчукот зависат од условите пред почетокот на бербата, во текот на бербата, па сè до сортирањето, пакувањето и самиот процес на чување. Начинот на чување зависи од тоа за каков зеленчук се работи:коренесто-кртолест (морков, цвекло, пашканат, ротквица, компир), луковичест зеленчук (кромид, лук, праз), лиснат зеленчук (марула, спанаќ, карфиол, зелка, брокула), домат, пиперка, краставица, лубеница, боранија, грашок итн.
КОМПИР – како култура обично се чува во период од 6 до 10 месеци и тоа во современи објекти коишто се специјално градени и опремени. Меѓутоа се среќава и чување во подрумски простории, шупи и простории кои не се адекватни за одржување и притоа загубите се многу големи, дури и до 20%, а временскиот период на чување е пократок, 3-5 месеци. Во текот на чувањето мора да постои вентилација која ќе ја редуцира концентрацијата на јаглерод диоксид и површината на компирот треба да остане сува.
Оптималната температура за чување на компирот за меркантилна употреба е околу 10°C, а за семенска употреба е 2-4°C и влажност околу 90%. Овие услови се постигнуваат во разладни комори во кои температурата варира во зависност од тоа кој производ се чува: ако е луковичест зеленчук, потребна е температура од 0°C, за лиснат зеленчук, зелка, коренест зеленчук 8-10°C, за пиперка, домат, модар патлиџан 10-15°C, исто како и за краставица, лубеница. Зеленчукот главно е сместен на палети, а помеѓу нив се остава простор за слободна циркулација на ладниот воздух.
КРОМИДОТ може добро да се сочува и складира, ако вадењето биде во вистинското време или кога ќе ја достигне полната зрелост. Во таков случај постојат стандарди за квалитет со чија примена се постигнува најдобар ефект. Така, во текот на вадењето мора да биде потполно зрел и потребно е надворешните листови да бидат суви за да во текот на чувањето не дојде до промена на бојата на месестиот дел. При вадењето мора да се изврши сортирање, т.е. издвојување на ситните главици, оштетените, примеси од земја, грутки. Потоа се полни во вреќи, картонски кутии, контејнери итн. Складирањето и чувањето на кромидот е со цел да се продолжи периодот на чување и да се минимизира загубата.
Постојат нормативи кои ги одредуваат параметрите за чување – температурата, релативната влажност и времетраењето.
ЦВЕКЛОТО се одгледува најмногу во источна и централна Европа. Се дели на сорти: рани – до 100 дена, средностасани – од 100 до 130 дена и доцни – над 130 дена. За да се одржи во свежа состојба, се чува на многу ниска температура (0-5°C) и висока релативна влажност (90-95%).
Значи, најповолни се условите кога температурата е 0°C, а влажноста на воздухот 95-100%. Се чува 3-5 месеци, но може и 6-8 месеци ако условите во складиштето се оптимални. Со покачување на нивото на CO2 се забавува процесот на гниење. Можноста за подолго чување на цвеклото е условена и од сортата, големината на коренот, содржината на суви материи, технолошката зрелост и условите на чување.
Дехидрирањето на коренот може да се намали ако влажноста на цвеклото и влажноста на воздухот е помала. Со чувањето на цвеклото во подрумски и неадекватни простории по 2-3 месеци содржината на бетанин се намалува, а со чување околу шест месеци тоа може да се намали и до 10%. За домашна потреба и помало количество на преработки, од голема важност е чувањето во простории и објекти како што се трапови, подруми, магацини, каде што условите за регулација се тешки. Ако се чува во подрумски простории, цвеклото треба да биде разредено, да не е на големи купови и температура да биде над 0°C. Во вакви услови може да се чува до три месеци, се разбира, ако се одржува и влажноста за да не дојде до дехидрирање на коренот.
МОРКОВ – Технолошката зрелост настапува кога најстарите листови почнуваат физиолошки да изумираат. Од технолошката зрелост на морковот зависи и должината на чување, интензитетот на венење и гниење во текот на чувањето. Бербата на морковот во текот на октомври е наменета за подолго чување и дава добри резултати ако температурите не се веќе многу ниски, а растенијата се во добра состојба.
Морковот може да се чува во ладилници при висока релативна влажност од 96 до 100% на температура 0-1°C во текот на 4-5 месеци. Млад и недоволно зрел морков може да се чува 4-6 недели на температура од 0°C, ако претходно е извршено предладење. Морков во везаници со листови се чува три недели на 0°C или во текот на 10 дена на температура од 5°C. Морковот може да се чува заедно со други растителни видови, како што се: цвекло, зелкови култури, праз, салата. Може да се чува во подземни и надземни трапови. При трапењето помеѓу корењата може да се стави ситен и влажен песок кој го спречува ширењето на болестите и испарувањето на влажноста.
Пишува: Стојан Глигоров, дипл. инж. агроном